მე-14 საუკუნეში აღძრული დავები ღმრთისშემეცნების ხასიათისა და საზღვრების შესახებ.

ევნომიოსელებთან დავის დასრულების შემდგომ გნოსეოლოგიასთან, ანუ, რაც იგივეა, შემეცნების თეორიასთან დაკავშირებული საკითხები ქრისტიანული ღმრთისმეტყველებაში პრაქტიკულად არ აღძრულა მთელი 1000 წლის განმავლობაში. ზუსტად 1000 წლის შემდეგ კი კვლავ წამოიჭრა დავა ღმერთის შესახებ ჩვენი შემეცნების ხარისხისა და საზღვრებზე. ეს დავა დაკავშირებულია წმინდა მღვდელმთავარ გრიგოლ პალამასა და მისი მთავარი ოპონენტის, კალამბრიელი ბერის ვარლამის სახელებთან.

4.2.2.1 ვარლამ კალამბრიელის დოქტრინა

ვარლამი იყო ეროვნებით ბერძენი, ფრიად განსწვალული პიროვნება. დაიბადა კალაბრიაში (იტალიის ისტორიული ოლქია). სარწმუნოებით მართლმადიდებელი გახლდათ. მან, ეროვნული გრძნობებით შემართულმა, დატოვა იტალია და დასახლდა ბიზანტიის ტერიტორიაზე, დედაქალაქ კონსტატინეპოლში, მაშინდელი ქრისტიანული აღმოსავლეთის ინტელექტუალურ ცენტრში. როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ, იგი ფრიად განსწავლული ადამიანი იყო, მაგრამ მისი დასავლეთში მიღებული განათლება ორიენტირებული იყო არა იმდენად წმინდა მამათა მოძღვრებაზე, რამდენადაც სქოლასტიკური მეთოდით სწავლებაზე.

როგორც იმდროინდელი დასავლელ ღმრთისმეტყველთა უამრავლესობა, ვარლამიც საღმრთისმეტყველო საკითხებში ნეტარ ავგუსტინეს სწავლებათა ძლიერი ზემოქმედების ქვეშ იყო მოქცეული. ნეტარი ავგუსტინე პირველი იყო ღმრთისმეტყველთაგან, რომელიც ღმერთში არსისა და ენერგიის განსხვავების წინაამდეგ გამოვიდა. მას მიაჩნდა, რომ ეს ეწინააღმდეგებოდა ღმრთის არსის მარტივობის, მხოლოობის, ერთიანობისა და მთლიანობის შესახებ სწავლებას.

აქედან ვარლაამმა დაასკვნა, რომ ღმრთაბერივი არსი შეუცნობადია და სრულიად შეუცნობელი. ამაში იგი გარკვეულწილად ეთანხმებოდა აღმოსავლელ მამებს, მაგრამ, რადგანაც იგი არ აღიარებდა ღმერთში არსისა და ენერგიებს შორის განსხვავებას, ამტკიცებდა, რომ ღმრთაების ენერგიები რაღაც ქმნულ ღმრთაებრივ ძალებს წარმოადგენენო.

შეტაკების საბაბად ისიხასტობის ირგვლივ შექმნილი დავა იქცა, ვარლამი ჩასულა ათონზე და გაცნობია ათონელი ბერების პრაქტიკას, რომლებიც, როგორც თავად ამტკიცებდნენ, გონებისმიერ ხილვებში ჭვრეტდნენ შეუქმნელ ღმრთაებრივ ნათელს. ვარლაამმა ყოველივე ეს უმეცრებად ჩათვალა და თავის პამფლეტებში გაამასხარავა ათონელი მოსაგრეები. მართლმადიდებელი მოსაგრეების გამოცდილების უტყუარობის დასაცავად ხმა აღიმაღლა წმინდა მღვდელმთავარმა გრიგოლ პალამამ.

ეს პოლემიკა, რომელიც მე-14  საუკუნის შუა ხანებში დაიწყო, შეიძლება ითქვას, რომ 1000 წლის წინანდელი დავის ლოგიკურ გაგრძელებას წარმოადგენდა, რადგან, მართალია მე-4 საუკუნეში წმინდა მამებმა ღმრთის არსის შეუცნობელობისა და ენერგიებში მისი შემეცნების შესახებ უბრწყინვალესი სწავლება შეიმუშავეს, მარგამ , მიუხედავად იმისა, ამ მოძღვრებაში არ განსაზღვრულა  ერთი მეტად მნიშვნელოვანი ასპექტი, კერძოდ: როგორი ბუნებისა არიან ეს ენერგიები, რომლებშიც შეიმეცნება ღმერთი. სწორედ ეს საკითხი დაედო საფუძვლად მე-14 საუკუნეში წამოჭრილ დავებს.

რადგანაც ათონელი ბერები ამტკიცებნდედ, რომ ისინი ჭვრეტდნენ ღმრთის შეუქმნელ ნათელს, იმ ნათლის იდენტურს, რომელიც ღმრთის შეუქმნელ ნათელს, რომელიც ქრისტეს მოწაფეებმა პეტრემ, იაკობმა და იოანემ იხილეს თაბორის მთაზე მაცხოვრის ფერისცვალებისას, ამიტომ ამ დავებს ხშირად თაბოსრის ნათლის შესახებ დავებსაც უწოდებენ.

ვარლამის აზრით თაბორის ნათელი რაღაც ატმოსფერულ მოვლენას წარმოადგენს და სხვა არაფერს. მას მიაჩნდა, რომ ყველა თეოფანიები, რომელთა შესხებ მოწმობს წმინდა წერილი, არაუმეტეს ქმნილი სიმბოლოებია, რომელთაც ღმერთი ქმნის, რათა მათი საშულებით დაუკავშირდეს ადამიანს.

            ვარლაამის მოძღვრების წინამძღვრებიდან გამოდიოდა, რომ ღმერთთან ჭეშმარიტი, უშუალო ურთიერთობა ადამიანისთვის შეუძლებელია. ასევე არარეალურია განმღრთობაც, როგორც ადამიანის ცხოვრების მიზანი, და ღმერთშემეცნებაც ოდენ ქმნილის საშუალებითაა შესაძლებელი.

            ამგვარად, ვარლაამი, ევნომიოსის მსგავსად, უარყოფდა გამოცდილების მნიშვნელობას ღმრთისშემეცნებაში და საბოლოო ჯამში ღმრთისმეტყველება მისთვის წარმოადგენდა რაღაც თეორიულ მსჯელობას, რომელიც ეფუძნებოდა წმ. წერილიდან ამოღებულ ღმრთივგამოცხადებით წანამძღვრებას.

            თავისი არსით ვარლაამის ცდომილება წარმოადგენს ევნომიოსის საპირისპირო ცდომილებას. ეს უკანასკნელი ძალზედ ოპტიმისტურად იყო განწყობილი ადამიანის შემეცნებითი უნარისადმი და თვლიდა, რომ ადამიანს თავისი გონებით შეუძლია მიაღწიოს ღმერთის შესახებ სრულ და ადეკვატურ ცოდნას, რომ შეუძლია იცოდეს ღმერთი ისევე კარგად, როგორც თავად ღმერთმა იცის თავისი თავი. ვარლაამი კი ჩავარდა საპირისპირო უკიდურესობაში და თვლიდა, რომ არ შეიძლება ღმერთის შესახებ რამე რეალური ცოდნის მიღება, რომ შეუძლებელია ღმერთთან პირადად, უშუალოდ შეხება, რომ ღმერთი საკუთარი თავის შესახებ გვესაუბრება მხოლოდ და მხოლოდ ამისათვის სპეციალურად შექმნილი სიმბოლოების საშუალებით.